Gan và các bệnh do gan trong y học cổ truyền

Theo học thuyết tạng tượng trong y học cổ truyền, gan hay còn gọi là can, là một tạng trong ngũ tạng có nhiều chức năng

 Chức năng của can

+ Can tàng huyết: Can là kho dự trữ huyết và điều tiết huyết trong cơ thể. Khi cơ thể chúng ta ở trạng thái hoạt động phần lớn huyết được chuyển từ can tới tận tế bào, cung cấp chất dinh dưỡng cho hoạt động của tế bào. Khi cơ thể nghỉ ngơi, khi nằm nghỉ nằm ngủ thì đại bộ phận huyết được trở về can. Nếu như huyết không trở về can thì sẽ dẫn đến chứng bồn chồn khó chịu, mất ngủ.

Chức năng này tốt thì cơ thể sẽ khỏe mạnh hông hào do huyết sung túc. Chức năng này kém thì cơ thể sẽ xanh xao mệt mỏi, mắt trắng dã. Một số loại thuốc liên quan tới chức năng này là thuốc bổ huyết, thuốc bổ âm, thuốc hoạt huyết, hành khí.

+ Can chủ cân

Cân ở đây nghĩa là gân, bao cơ, xương khớp, dây chằng. Nếu can chủ cân kém thì sẽ xuất hiện tình trạng gân cơ co duỗi  khó khăn, các hệ chống dây chằng sa giáng, đi lại khó khăn, teo nhẽo cơ. Trẻ em chậm biết đi hoặc không đi được. Một số loại thuốc liên quan đến chức năng này là thuốc bổ gan thnậ, thuốc bổ huyết.

+ Can chủ sơ tiết : Chính là chức năng sơ tiết mật, men của gan. Chức năng này tốt sẽ giúp cho việc tiêu hóa của tì vị được tốt. Chắc năng này kém sẽ dẫn đến đầy bụng, ăn uống không tiêu, vàng da, ngực sương đầy tức, phụ nữ bế kinh hoặc rối loạn kinh nguyệt.

Thuốc có liên quan tới chức năng này là thuốc sơ can giải biểu, giải uất hành khí, hành huyết lợi mật.

+Can chủ nộ : Can chủ về tức giận, về tính nóng nảy cáu gắt. Ngược lại hay cáu giận thì sẽ dẫn tới hại gan. Chức năng can chủ nộ liên quan mật thiết với chức năng chủ tiết và tàng hồn của gan. Nếu can không chủ được nộ sẽ làm cho việc sơ tiết của gan kém đi, ảnh hưởng nhiều đến hoạt động tinh thần mà xuất hiện các triệu chứng ngủ không yên giấc, nặng thì có thể dẫn đến một số bệnh tinh thần

Những vị thuốc liên quan là thuốc an thần gây ngủ, thuốc trọng trấn an thần, sơ can giải uất…

+Can khai khiếu ra mắt : Khí của can được biểu hiện ra ở mắt. Khí của can tốt thì thị lực tốt, ngược lại mắt mờ thị lực giảm. Nếu mắt khô sáp thâm quầng là can huyết bất túc, đỏ sung huyết là can hỏa thịnh, mắt vàng  là can nhiệt, mắt trắng dã là can huyết hư.

Những thuốc có liên quan mật thiết đến chức năng là thuốc bổ huyết, thuốc sơ can giải uất, lợi mật, thuốc bổ thận, bổ âm.

Một số bệnh lý của can

• Can khí uất kết : thể hiện hai bên sườn đau tức, đau lồng ngực, đau bụng, phụ nữ kinh nguyêtj không đều, viêm gan mãn tính nên dùng thuốc sơ can giải uất
• Can đởm thấp nhiệt : da vàng tiểu tiện vàng đỏ, sườn đau căng
• can phong nội độn : ngã đột ngột, thậm chí hôn mê bất tỉnh, miệng mắt méo xệch nên dùng thuốc bình can tắt phong.
• Can hỏa vượng : đầu đau căng, mắt đỏ miệng đắng lữoi hồng hay chảy máu cam.