Những điều cần biết về nhóm thuốc NSAIDS

Thuốc giảm đau, hạ sốt chống viêm không steroid ( NSAIDS) là một nhóm thuốc thông dụng được sử dụng nhiều hiện nay.

Dược động học chung của các thuốc

– Mọi thuốc Nsaisd đang dùng đều là các acid yếu, có pKa từ 2 đến 5.

– Hấp thu dễ qua đường tiêu hóa do ít bị ion hóa ở dạ dày.

– Thuốc gắn rất mạnh vào protein huyết tương, chủ yếu là albumin, có thuốc lên tới 99,7% (nhóm oxicam, diclofenac), do đó dễ đẩy các thuốc khác ra dạng tự do, và làm tăng độc tính của loại thuốc đó (sulfamid hạ đường huyết, thuốc kháng vitamin K… ).

Các thuốc Nsaids có thể dễ dàng thâm nhập vào các mô viêm. Nồng độ thuốc trong bao hoạt dịch bằng khoảng 30- 80% nồng độ thuốc trong huyết tương. Khi dùng thuốc lâu, sẽ vượt quá nồng độ huyết tương. Do đó tác dụng chống viêm khớp được duy trì.

– Thuốc bị giáng hóa ở gan (trừ acid salicylic), thải  trừ qua thận dưới dạng còn hoạt tính khi dùng với liều chống viêm và liều độc.

– Các thuốc khác nhau về thời gian bán thải , t 1/2 huyết tương thay đổi từ 1- 2 giờ (aspirin, nhóm propionic) đến vài ngày ( như pyrazol, oxicam).

– Nhóm  thuốc salicylic  thường dùng cho đau nhẹ (răng) hoặc các viêm cấp. Các thuốc Nsaids có t1/2 dài được dùng cho viêm mạn với liều 1 lần/ ngày.

Dựa theo thời gian bán thải của thuốc, có thể chia các Nsaids làm 3 nhóm.

– Các thuốc có thời gian bán thải ngắn ;dưới 10 giờ, cần uống 3 lần/ ngày, bệnh nhân thường khó  tuân thủ. Tuy nhiên, có lợi là khi ngừng dùng thuốc, tác dụng sẽ hết nhanh, nhất là khi xảy ra các tác dụng không mong muốn. Thuốc an toàn hơn cho người cao tuổi và bệnh nhân suy thận.

– Các thuốc có thời gian bán thải dài, trên 30 giờ, chỉ cần dùng 1 lần/ ngày, người bệnh không quên dùng thuốc. Tuy nhiên, dễ gây tích luỹ thuốc, nhất là với những người có tuổi và suy thận, dễ gây tai biến nặng, khi ngừng dùng thuốc thì tác dụng độc hại còn kéo dài. Phải 7 lần t/2 thì thuốc mới thải trừ hết, như vậy, với piroxicam có t/2 = 40 giờ thì phải chờ 12 ngày .

– Các thuốc có thời gian bán thải trung bình: tương đối dễ dùng và có ít tác dụng phụ hơn.

Các tác dụng không mong muốn của thuốc NSaids:

Thường liên quan đến tác dụng ức chế tổng hợp Prostaglandin(PG)

– Làm loét dạ dày – ruột: niêm mạc dạ dày ,ruột sản xuất ra PG, đặc biệt là PG E 2 có tác dụng làm tăng tiết  chất nhày và có thể là cả kích thích phân bào để thường xuyên thay thế các tế bào niêm mạc đã bị phá huỷ. Thuốc NSAIDS ức chế sự tổng hợp PG, tạo điều kiện cho HCl của dịch vị gây tổn thương cho niêm mạc  dạ dày sau khi “hàng rào” bảo vệ bị suy yếu.

– Làm kéo dài thời gian chảy máu do  thuốc ức chế ngưng kết tiểu cầu.

– Với thận, PG có vai trò quan trọng trong tuần hoàn của thận. Thuốc ức chế tổng hợp PG gây hoại tử gan và sau là viêm thận kẽ mạn, giảm chức phận của cầu thận, dễ dẫn đến tăng huyết áp.

– Đối với phụ nữ có thai:

+ Trong 3 tháng đầu, thuốc Nsaids dễ gây quái thai

+ Trong 3 tháng cuối, Nsaids dễ gây các rối loạn ở phổi và liên quan đến việc đóng ống động mạch của bào thai trong tử cung. Mặt khác, do thuốc  làm giảm PG E và F, thuốc Nsaids có thể kéo dài thời gian mang thai, làm chậm quá trình chuyển dạ vì PG E, PG F làm tăng co góp tử cung, trước khi đẻ vài giờ, sự tổng hợp các PG  tăng rất mạnh.

– Mọi Nsaids đều có khả năng gây cơn hen giả (pseudo asthma) và tỷ lệ những người hen không chịu thuốc là cao vì có thể là Nsaids ức chế cyclooxygenase nên làm tăng các chất chuyển hóa theo con đường lipooxygenase (tăng leucotrien).

Tương tác của thuốc

Không nên dùng Nsaids với các thuốc :

– Thuốc chống đông máu, nhất là với loại thuốc kháng vitamin K.

– Thuốc lợi niệu và hạ huyết áp, vì Nsaids gây ức chế tổng hợp cả các PG gây giãn mạch.

– Lithium: Nsaids làm giảm thải trừ lithi qua thận, gây tích luỹ.

– Nsaids làm tăng tác dụng của phenytoin và sulfamid hạ đường huyết do đẩy chúng ra khỏi protein huyết tương và làm tăng nồng độ thuốc tự do trong máu.

Chỉ định của thuốc

Giảm đau và hạ sốt trong các trường thợp hông thường

Giảm đau sau khi mổ: cho thuốc trước khi rạch dao, loại có t/2 trung bình hoặc dài.

Các bệnh thấp cấp và mạn tính

Các thuốc ức chế chọn lọc COX- 2 đang được thử dùng để dự phòng,điều trị bệnh Alzheimer, polip đại tràng, ung thư ruột kết- trực tràng, tuyến tiền liệt. Tuy nhiên, do phải dùng thời gian dài ( 18 tháng), đã thấy nguy cơ tim mạch tăng.

Nguyên tắc chung khi sử dụng thuốc Nsaids:

– Việc lựa chọn thuốc tuỳ thuộc vào cá thể. Có người chịu đựng được thuốc này nhưng lại không chịu đựng được thuốc khác.

– Uống trong hoặc sau bữa ăn để tránh gây kích ứng dạ dày.

– Không chỉ định cho bệnh nhân có tiền sử bị loét dạ dày. Trong trường hợp thật cần thiết, phải dùng cùng với các chất có tác dụng bảo vệ niêm mạc dạ dày. Tuy vậy những tai biến tiêu hóa không phải chỉ do tác dụng kích thích trực tiếp của thuốc lên niêm mạc mà còn do tác dụng chung của thuốc.